Konya Yöresi Sözlüğü

Baba tarafım Karadenizli olsa da doğumumdan üniversiteye başlayacağım yıla kadar Konya Bölgesi'nde yaşadım. Bahçesinde sebze - meyve yetiştirdiğimiz müstakil evimizde sürdüğüm keyifli yaşam artık kesintiye uğramıştı. Yalnızca sömestir ve yaz tatillerinde gelebiliyordum.

Anneannemle çok iyi anlaşırdık ve ben onda kalmaya bayılırdım. Misafirliğe gelen arkadaşlarıyla yaptığımız sohbetlerin, muhabbetlerin tadına doyum olmazdı. Minciye Teyze vardı, karşı komşusu. Hiç unutmam onun bahçesinde koca bir kazan yakmış, içini su ve kekikle doldurmuştuk. Meğer kekik yağı çıkaracakmışız. Gerçekten de kazan kaynayıp kekikler fokurdadıkça yüzey yağla kaplanmaya başlamış ve bu unutulmaz bir anı olmuştu benim için. Bir de misafirliğe gelen diğer hanımların yöresel sözcükleri çok ilgimi çekiyordu. Bazı kelimeleri sorarak bazılarını ise cümle içindeki görevlerinden anlayarak çözüyordum. Zaman içinde alışkanlık yaptı bu bende. Daha doğrusu; özel bir ilgi alanı oluşturdu. İlçeleri dahil, Konya yöresi kent sözlüğü efendim.

Biriktirdiklerimi gözden geçirirken epeyce kelime daha geldi aklıma. Her kelimeyi cümle içinde kullanmaya ve bu sıralamaya sonradan aklıma gelecek olan kelimeleleri de eklemeye çalışacağım. Başlıyorum: 😍😇

acabına: Acaba.

aba: Abla.

''Hacer Aba sana selam söyledi.''

akıtmak: Çişini yapmak. 

Allasen: Allah aşkına.

Amooon: Aşırı sevgi ve şefkat ifade ederken kullanılır.

''Amooon! Benim guzum çok datlı.''

apabacık: Kar gibi, bembeyaz.  

''Çamaşırlar apabacık olmuş.''

aporlö: Hoparlör.

''Belediyenin aporlösünden duydum.''

Aşaba: Ayşe Abla.

badı: Budala, akılsız, ebleh.

badılcan: Salak, saf, aptal, akılsız.

buba: Baba.

bulada: Biraz büyümüş civciv.

bunarı: Baca. 

''Bu yıl bunarıyı temizlettiniz mi?''

buymak: Donmak.  

''Ellerim buydu.''

bülüç: Civciv. 

''Bülüçler kaç günlük hacım?

böğün: Bugün. 

''Böğün günlerden ne?''

börtmek: Aşırı susamak.  

''Turşuyu fazla kaçırmışım, börttüm.''

cıkla: Ekmeksiz, sade.

''Peyniri cıkla cıkla yedi bitirdi.''

çikin: Çirkin.

cinge: Kıvılcım.

''Soba cinge çıkartmaya başladı.''

culluk: Hindi. '

'Konya yöresinde 'hindi'ye 'culluk' derler.

çelebi: Kadının kayınbiraderi.  

''Nejla'nın bir görümcesi, iki çelebisi var.''

çelen: Bahçe duvarının üst kısmı.  

''Kedi çelene çıkmış.''

çövdürmek: İşemek (erkek çocuk için).

dalı: Sırt.  

''Bir battaniye versene. Dalım üşüdü.''

dallamak: Bir nesnenin ağırlığını tahmin etmek için havaya kaldırmak.

''Şu çuvalı bi dalla bakalım, kaç kilo.''

dastar: Baş örtüsü.

dinelmek: Ayakta dikilmek.

ele lele: Şaşırınca söylenir.

''Ele lele, Aşa'nın gızı mı gaşmış?''  ''A-aa, Ayşe'nin kızı mı kaçmış?''

düğü: İnce bulgur.

elcik: Eldiven.

elle(he)m: Galiba.

''Bu akşam bozacı geçmeyecek ellem.''

enim gunum: Eni konu.

''Oturmuş, enim gunum dedikodumu yapıyor.''

esiran: Soba için küçük kürek.

fıçça: Topaç.

''Mahallenin oğlanları fıçça yarıştırıyor.''

fıydırmak: Fırlatmak.

''Daha sonra denize doğru birkaç taş fıydırdı.''

fişkelek: Salyangoz.

''Fişkelek gibi hep burnu akar.''

furun: Fırın (ekmek fırını).

gaçılmak: Kenara çekilmek.

''Gaçıl ordan da geçelim.''

gadın: Çok güzel.  

''Çorba pek gadın olmuş.''  

''Gadın Allahım, yardım et!''

galle: Kalye. Yeşil domates, biber ve bulgurla yapılan, üzerine yoğurt eklenen bir yemek.

''Hadi bi domatis gallesi yapın da yiyelim.''

ganayaklı: Gariban, çile çekmiş kadın ya da kız çocuğu.

ganere: Aç gözlü.

gavilleşmek: Anlaşmak, sözleşmek.

''Esra ile gavilleştik. Yarın Ankara'ya gidiyoruz.''

gavut: Leblebi tozu.    

''Salak oğlan, ağzına tıka basa gavut doldurmuş.''

gayıl olmak: Razı gelmek

gethey: Hadi ordan!

gırık: Kadının nikâh dışı ilişki kurduğu erkek.  

''Kaç gırığı var, belli değil.''

gıynaştırmak: Aralık bırakmak.

''Kapıyı gıynaştırıver.''

gidişmek: Kaşınmak.

''O fıstıkları fazla kaçırırsan her yerin gidişir.''

gireği: Salı günü.

goma git: Durma git.

gov: Dedikodu.

govalaşmak: Dedikodu yapmak.

''Bu ikisinin govalaşmaktan başka işi yok.''

gökgörmedik: Görgüsüz.

''Gökgörmediklere  gız verilmez.''

gubarmak: Diklenmek, kibirlenmek.

''Gubaramadı kel Fatma, annen güzel sen çikin.'' (Hindi kızdırmak için tekerleme.)

guldur: Genelde erkeklerde görülen fıtık rahatsızlığı.

guzilan: Sinsi 

''Bekir denilen guzilan geliyor.''

günaşık: Ay çekirdeği.

''Bir paket günaşık çitlemiş.''

güverçile: Rutubet.

''Bu mevsimde tavanlarda güverçile oluyor.''

hamıdatlı: Küçük ve yuvarlak tür erik.

hanay: İki katlı evin avlu kısmı.

haşgeş: Haşhaş.

''Canım haşgeşli ekmek çekti.''

hayat: Köylerdeki evlerin üstü yarı açık sofa kısmı.

''Hayatları değirmi. Şu gelen yâr değil mi?'' ♫♫♫

hazar: Herhalde.  

''Bugün yine gelmedi. Küsmüştür hazar.''

hırlı: Doğru, dürüst.  

''Kardeşini çekiştirip durma. Sen çok mu hırlısın?''

hindi: Şimdi.

horata: Şaka.   

''Horatadan anlamaz, suratsız!''

horozavlı: Kertenkele tipli.

hökenekli: Asil görünümlü.

ığşalamak: Sallamak, sarsmak.

''O dutlar ağacı ığşalamadan dökülmez.''

ığranmak: Kımıldamak.

''Otların içinde bir şey ığrandı.''

ilistir: Kevgir.

''Domatesleri ilistirden geçirdik.''

işlik: Gömlek.

kelikli: Derbeder.

''Bu adam Kelikli Nafiye'nin bubası.''

keşik: Sıra.

''Keşik sende!''

kımçı: Kırbaç.

''Faytoncu atları kımçıdan geçirdi.''

körsü: Köstebek.

kösülmek: Yorgunluktan bitap düşmek.

''Böğün tarlada pek kösüldük.''

maççalı: Hastalıklı.

ocumak : Bıkkınlık duymak, bezmek.

pantul: Pantalon.

pate(s): Patates.

''Pateli pide yaptırdık.''

payam: Badem.

petlek: Patlak, pörtlek.

''Petlek gözlü kadın.''

salgara(ma)ya: Planlamadan.

''Tekneye unu salgaramaya döktü.''

sası: Tadı tuzu belirsiz.

''Biberde bir sasılık var.''

singilli: Sünepe.

''O herif singillinin teki zaten.''

şip: İki parçadan oluşan parlak işlemeli, süslü kadın giysisi.

''Kına gecesine giderken yeni şiplerimizi  giyelim.''

şo: Şu.

''Şo oğlan çok aksi.''

şorda: Şurada.

''Fatma mı? Aha, şorda oturuyor.''

tetik: Hızlı. 

''Yeni gelen ırgat çok tetik.''

ülük: Çaydanlıkta su akan kısım.

üngül: Alt dudağı fazlaca kalın.

velesbit: Bisiklet.

Vi-lii: Aa-aa!

yanıgara (yanıkara) gelesi: Sığır hastalığının beddua olarak kullanımı.

yarıntası gün: Yarından sonraki gün.

yeregeçen: Havuç. 

yoşuk: Aşırı eskimiş giysi.

''Salı günleri yoşuk pazarı kuruluyormuş.''

zere: Zira.

''Zere canım, belliydi zaten o kızın kocaya kaçacağı.''

ÖZ, HAKİKİ KONYA ŞİVESİ DEYİNCE

👇

DİN DİN DİMEDİM DİN. DİDİM DİDİĞİNİ DİMEDİM DİN.

Dersin dersin demedim dersin. Dedim dediğini demedim dersin. 😃

(Bir tür atasözü olarak biliniyor.)