Şanlıurfa: Balıklıgöl, Sıra Gecesi

Ve sıra geldi yüzölçümü ile Türkiye'nin en büyük yedinci ili, 2 milyonu aşan nüfusuyla da en kalabalık dokuzuncu şehri olan Şanlıurfa gezi notlarının son bölümüne. Laf aramızda, binyıllar öncesinden izler taşıyan ve ''Peygamberler Şehri'' diye bilinen bu mistik şehir büyüledi beni...

Bir daha gidecek olursam, -ki bunu çok isterim- en az 3 gün gerekli. Bunu öğrendim. Çünkü gezip göremediğimiz o kadar çok yeri kaldı ki. Misal; tarihi eser niteliğindeki konik kubbeli muhteşem Harran evlerini göremediğim için çok üzgünüm...

Yazacak o çok şey var ki. Ancak, kısa kesitler, notlar halinde olmalı. Yoksa Şanlıurfa serisi fena uzayacak ve bu sıcakta çekilmeyecek. Sıcak demişken bir kez daha yineliyorum: Güneydoğu Anadolu'ya gezi düşünenler nisan-mayıs aylarını tercih etsin. Özellikle Şanlıurfa ülkemizin en sıcak kentlerinden. Biraz araştırınca temmuz geldiğinde termometrelerin güneşte 60, gölgede ise 45 dereceyi gösterdiği rakamlarla rekorlar kırdığını öğreneceksiniz. Kavurucu sıcaklar yüzünden halk dışarıya çıkamıyor, cadde ve sokakları bomboş, hayalet bir şehre dönüşüyormuş. Yazarken zor olanı bir de gezerken düşünün. Benden söylemesi...

Güneyde Suriye ile sınır komşusu olan Urfa, İpekyolu üzerindeki en eski yerleşim yeri. Doğu-Batı ticaret ağının kesiştiği noktada, stratejik yönden önemli bir şehir. I. Dünya Savaşı'na dek Osmanlıların elinde. 1919'da önce İngilizler, sonra Fransızlar işgal ediyor. 11 Nisan 1920'de düşman işgalinden kurtarılıyor. Cumhuriyet sonrası 1924'te il oluyor, 2012'de ise Büyükşehir Belediyesi. "Şanlı" unvanı ise, halkının Kurtuluş Savaşı’nda gösterdiği başarının hatırasına ithafen 1984 yılında veriliyor. Şanlıurfa, doğuda Mardin, batıda Gaziantep, kuzeyde Adıyaman, kuzeydoğuda Diyarbakır illeri ile çevrili.

Şanlıurfa'da kendinizi bir Ortadoğu ülkesindeymiş gibi hissetmeniz kaçınılmaz.

Ortadoğu mimarisi tarzında oldukça aktif bir Kapalıçarşı etrafında çevrelenen kent merkezindeki geleneksel doku
kısmen bozulmuş olsa da, ara sokaklara girdiğinizde olağanüstü güzellikte tarihi yapılarla karşılaşıyorsunuz.

Sakin Şehir Halfeti'de Tekne Turu

Güneydoğu Anadolu gezimizin bugünkü notları Şanlıurfa kesitinin ilk ayak bastığımız toprakları olan Halfeti ilçesinden, dolayısıyla Fırat nehri üzerindeki 1 saatlik tekne turumuzdan geliyor.

Gece Gaziantep'te konakladıktan sonra sabah erkenden yola çıkıp yaklaşık 1,5 saat sonra Halfeti'ye ulaşıyoruz. Halfeti, aradaki mesafe yalnızca 105 km, yani bağlı olduğu Şanlıurfa'dan daha yakın olduğu için genellikle Gaziantep'in ilçesi zannediliyor, resmi işleri hariç, bu durumu halkı da öyle görüyormuş. Şanlıurfa il merkezinin 130 km batısında, Fırat nehrinin doğusunda 385 metre yükseltide yer alan ve M.Ö 855 yılında Asurlular tarafından kurulduğundaki adı "Şitamrat" olan Halfeti, yüzyıllar boyunca pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış, her defasında başka bir adla anılmış. 2013 yılında Cittaslow Uluslararası Koordinasyon Komitesi tarafından "sakin şehir" listesine dahil edilen ve siyah gülü ile ünlü olan şehir, günümüzde doğal güzellikleri ve tarihi taş evleriyle ''Saklı Cennetin Kayıp Kenti'' olarak da geçiyor.

1985 yılında GAP'ın bir parçası olarak elektrik üretme ve sulama amacıyla inşa edilen Birecik Barajı'nın 2000 yılında bitirilmesi nedeniyle su tutulmaya başlanınca, Halfeti'nin 5/2 si baraj gölünün suları altında kalıyor ve
ilçe halkının %80'i 15 kilometre uzaklıkta kurulan yeni yerleşim merkezine taşınıyor. Böylece Yeni Halfeti'de hızlı bir nüfus artışı yaşanırken, Eski Halfeti hatırı sayılır bir tarih/doğa turizmine sahip olarak turizme açılıyor.
Halfeti bugün alternatif turizm alanında Güneydoğu Anadolu bölgesinde bir çekim merkezi niteliğinde.

Halfeti'nin ilk kurulduğundaki adı Şitamrat demiştik değil mi? Buyrun size yarattığı görüntü kirliliğiyle Eski Halfeti’nin tarihî dokusunu bozan Şitamrat Otel yakın plan. Manzaranın tamamına hakim bir tepeye inşa edilmiş. Yakınlarında bir de villa var. Bunların yapımlarına kim, nasıl izin verdi?! Otelin yapımı basında hiç yer almamış nedense. ''Halfeti'nin Bağrına Hançer'' başlıklı bir yazı bulabildim ancak. Merak edenler Google'da bu başlığı aratıp yazıyı okusun lütfen!

Tarihin Sıfır Noktası: Göbeklitepe

Ramazan Bayramına bir-iki gün kalmışken Güneydoğu Anadolu gezi notlarıma Peygamberler Şehri diye bilinen Şanlıurfa ile başlamak istiyorum. İnsanoğlunun çömlek, yazı ve tekerlekle henüz tanışmadığı Taş Devri'ne tarihlenmiş olan, dünyanın ilk tapınağının gün yüzüne çıktığı ve geçtiğimiz yıl UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne alınan Göbeklitepe ile...

Biliyorsunuz; 2019 Turizmde Göbeklitepe Yılı ilan edildi. Doğruluğundan emin olmak, herhangi bir yanlışa mahal vermemek adına, aktaracağım bilgilerin tapınakta mevcut detaylı bilgi panolarından kaynaklı olduğunu ve içeriklerin son gelişmeleri kapsadığını belirterek başlıyorum o halde.

Güneşli bir gün, tatlı bir bahar esintisi ve sarı renkli kır çiçekleri üzerinde dolaşan uğur böcekleri eşliğinde.🌿🌾🐞

Göbeklitepe ilk kez 1936'da İstanbul ve Chigaco Üniversiteleri Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları Karma Projesi kapsamında Halet Çambel ve Robert Braidwood tarafından yürütülen yüzey araştırmaları sırasında tespit edilmiş, ancak Heidelberg Üniversitesi'nden Prof. Dr. Klaus Schmidt 1994 yılında Göbeklitepe'yi ziyaret edene dek alanın gerçek önemi anlaşılamamıştır. Oysa buluntular ''insanlık tarihini yeniden yazdıracak kadar'' önemli ve şaşırtıcıdır. Şanlıurfa'ya 22 km uzaklıkta bulunan dünyanın ilk tapınağındaki gizemli hikâye tam 12 bin yıl önce başlıyor. Çıkarılanlar M.Ö 9.000-10.000 yılına ait. Burası sıradan bir yerleşim alanı değil. Çünkü ortaya çıkan yapılar barınma, yani konutsal amaçlı değil. Öyleyse onlara, ayin ya da dini amaçlı kullanıldıkları belirlenmiş ''Taş Devri Tapınakları'' diyebiliriz. Taş devri insanının neler yapabildiği araştırılacak olursa henüz tarım bile keşfedilmemiş. Hatta yazının bulunmasına 7 bin yıl var. Nasıl oluyor da neolitik insan dinsel inanışı adına böyle bir yapı tasarlayabiliyor? Bu gelişmiş mimari arkeologlar için de çok büyük sürpriz. Bir vadide falan saklı değil. En yüksek tepenin doruğunda. Belli ki burayı seçme nedenleri görünür olmak. Bu yapılar kimine göre yalnızca bir tapınak, kimine göre ise bir gözlemevi. Megalitik* anıt taşlar 2 ton-45 ton arasında.

Yeniden Keşfin Hikâyesi
Göbeklitepe, Harran Ovası'nın kuzey kenarındaki Germuş Dağları'na bağlı kireçtaşı oluşumlu bir platonun en yüksek noktasında yer alır. Güneydoğu Toroslar 3000 metreye ulaşan doruklarla bölgeyi kuzeyden sınırlar. 90 kilometre kuzeydoğusunda bölgenin en yüksek noktası olan Karacadağ volkanı bulunur. Bu bölge Einkorn buğdayının tarıma alınmasına dair en eski genetik kanıtları sunar. Harran Ovası'nın ardından Suriye başlar. Göbeklitepe'nin bulunduğu plato, anıtsal yapıların inşası için gerekli malzemenin büyük kısmını ve aynı zamanda alanda bulunan taş aletlerin üretimini sağlayacak hammaddeyi sunmaktadır. Alana yaklaşık 1 km mesafede bazalt kaynağı vardır, kazılarda bu taştan yapılan sürtmetaş aletlere sıkça rastlanmaktadır. Göbeklitepe'nin içinde bulunduğu Yukarı Mezopotamya; Holosen Dönem'in başlangıcında geniş çayırlıklar ve bunları yer yer kesen fıstık ve badem koruluklarıyla kaplıydı.

Anadolu'nun Kadim Topraklarına Ziyaret

Binyıllar boyunca üzerinde altın bir çağ yaşanan, başlangıç noktaları Anadolu olan Fırat ve Dicle nehirleriyle uçsuz bucaksız toprakları hayat bulan, "Dünyanın En Bereketli Bölgesi" olarak adı geçen Mezopotamya...
Antik Yunancada iki ırmak arasındaki bölgeye verilen ad, Orta Doğu'da ise "Dicle ve Fırat nehirleri arasında yer alan topraklar". Dini, felsefi, sosyolojik, teknolojik, kültürel ve daha pek çok gelişimde ilk çıkış noktası olan, bu nedenle kapsadığı alan üzerinde inanılmaz zengin bir miras barındıran Güneydoğu Anadolu Bölgemiz...

Blogdaki yazı ve yorumlarda yeri gelince kullandığım bir cümle vardır: "Kapadokya'dan ötesine henüz gidemedim."
Kısmet 2019'daymış arkadaşlar. Blogda on bir yılı bitirip on ikinci yıla girdikten kısa bir süre sonra oluşan şartlar sonrası gerçekleşecekmiş bu. O zaman ne olacak? Çok da fazla gecikmeden Güneydoğu Anadolu gezisi notları tek tek bloga aktarılacak. Harici olarak güzergâhımıza giren Nevşehir ve Adana'dan da notlar gelecek. Dünyanın ilk kilisesine sahip olan, dinlerin buluştuğu kent Antakya'nın muhteşem Mozaik Müzesi, Gaziantep, yöresel ürünleri, Bakırcılar Çarsısı ve tabii ki ZEUGMA MOZAİK MÜZESİ var. Fırat Nehri'nin suları altında yatan Saklı Cennetin Kayıp Kenti HALFETİ ve tekne turumuz var. Yine Şanlıurfa'dan; dünyanın ilk tapınağının bulunduğu GÖBEKLİTEPE gelecek ve tadı damaklarda kalan unutulmaz bir sıra gecesi. Balıklıgöl'süz olur mu? Ya Mardin, Maraş, Adıyaman? Sütçü İmam? Karlar altındaki Nemrut Dağı'na adrenalin dolu tırmanış ve zirvedeki o muhteşem ödül?!

Mardin'de "Hercai" adlı dizinin çekildiği konak.
Hepsi ve dahası bol fotoğraf ve video çekimi eşliğinde
pek yakında tek tek yayında...

Tam Buğday Unuyla Ekşi Mayalı Ekmek

Üç yıl kadar önce sabretmeyi öğreten heyecanlı bir süreç içine girip evde ekşi mayalı ekmek yapmayı öğrenmiştim. Bu, aynı zamanda bir miktar enerji takviyesi demekti. İnsanın kendi elleriyle besleyip büyüttüğü mayayla yaptığı ekmekler öyle güzel oluyordu ki. Mayayı oluştururken sabır gerektiren ilk aşama geçildikten sonra alınan geri dönüşüm muhteşemdi gerçekten de! Ekşi mayalı ekmeklerin pişerken evi sarıp sarmalayan ve tüm gün kaybolmayan kokusu inanılmazdı. Yanı sıra; başarmanın getirdiği mutluluk, sağlıklı beslendiğini bilmenin verdiği huzur, yerken alınan keyif vardı.
Ancak, bir ara ekmek pişirme rutinim sekteye uğrayınca buzdolabında sakladığım maya da değişip özelliğini kaybetti. Ne de olsa o da bir canlıydı. İhmal etmeye gelmediğini yaşatarak öğretti. Neyse efendim, bu yıl Ramazan ayı nedeniyle yeniden ekşi mayalı ekmek yapımına giriştim ve üç yıl öncekinden daha kısa sürede maya elde edip çok daha güzel ekmekler yapabildiğimi gördüm. Bunun da birkaç sebebi var ki burada paylaşmak istedim. Bu arada "Son iki yıldır günde en fazla bir dilim ekmek yiyen biri neden ekmeğini kendi yapar?" sorusu var. Hazır mayalarla yapılmış ekmekler ve "Alzheimer" bağlantısını öğrenmekti bunun birinci sebebi.