Düşünebiliyor musunuz, Çanakkale'de, Gelibolu'daki şehitliklerin dışında olan ve şehrin tam merkezinde bulunan böyle bir mezarlık daha var. British Cemetery ülkemizde bulunan yalnızca 3 İngiliz mezarlığından biri. Çanakkale halkı içinde varlığını bilen kişi yok denecek kadar az. Konsolosluk Mezarlığı diye de geçen bu mezarlıkta savaş gemilerinde çalışırken ölenler, 1915 öncesinde yaşamını yitirenler, 1918-1923 yılları işgal döneminde ölen askerler, bir de Tekirdağ Katolik Mezarlığı’ndan getirilenler yatıyor.
Mezarlıkla ilgilenme nedenimi merak ettiniz tabii. Calvertların Çanakkale'de edindikleri uçsuz bucaksız arazinin bir parçası oluşu. Şöyle ki; şurada anlattığım Halk Bahçesi'nin (Calvert Bahçesi) birkaç kilometre ötedeki uç kısmı burası. Ağaçların türü ve yaşlı oluşları da bunun kanıtı. Aradaki araziler zaman içerisinde kamulaştırıldığından görünürde yalnızca Halk Bahçesi ve şehrin Setboyu Caddesi'ndeki diğer parçası olan İngiliz Mezarlığı kalmış. "Çanakkale'de yaşayan levanten ailelerden Calvertlar şehirdeki arazilerin neredeyse tamamına sahipmiş," diye düşünmeden edemiyor insan. Üstelik şehrin en gözde arazilerine.
Aile reisi ticari ataşe (konsolos)olduğu için oturdukları köşk onlar için aynı zamanda iş yeriymiş. Sahile boğazdan yanaşan yabancı uyruklu gemilerle görüşmelerde bulunan aile üyeleri arka kapısı bugünkü Halk Bahçesi'ne açılan o devasa bahçede at binip misafirleriyle dolaşmaya çıkıyorlarmış.
Trafiğin durduğu bir anda, yol boşken çektim. İlginç olan ana caddeye bakan bu upuzun duvarlarda orada ne olduğu hakkında bilgi verecek en ufak bir işaret yok. Neyse ki sağ taraftan girilen ara sokakta bir tabelaya rastladım.
Burayı iki kez ziyaret ettim. İnternetteki konumunu bulduğumda ''Şu an açık'' bilgisini görüp de gitmeme rağmen ikisinde de kapı kilitliydi.
Duvarların diğer kısımları
Ağaçlar Halk Bahçesi'ndekinin aynısı. Anayoldan geçenlerin, kapının bulunduğu arka tarafa gitmedikleri takdirde buranın bir park olduğunu zannedeceği kesin.
Bir önceki yazıda ''Çanakkale kent tarihinin kalbi özelliği taşıyan ve 19. yüzyıl bitimi - 20. yüzyıla geçiş aşamasında yaşanan tarihin adeta üzerlerinden okunabildiği Calvert Ailesi ve Calvert Bahçesi ile ilgili önemli bir konuda merakımı giderdiğim bir gün'' deyip ''İlgilenenlerin bilgisine'' diye de ek yapmıştım.
Peki ben size neden bu bilgileri veriyorum? Çok önemli bir bilgiyi teyit etmek istiyordum ve sürpriz dediğim şey burada gerçekleşti çünkü. Duvarlarının diğer kenarları evlerin ortasında kalmış mezarlığın iç kısmının buraya kadar sıraladığım fotoğraflarını kapının demir parmaklıkları arasından çektim. Fakat amacıma ulaşamamıştım. Başka bir gün açık olduğu bir saatte tekrar gelmeliydim.
Ne yazık ki ikinci gelişimde de kilitliydi kapı. Bu fotoğraflar tam karşıdaki, yani anayola bakan duvarın önünden ve ne çektiğimi görmeden. O nasıl mı oluyor? Ekranı hazırlayıp elimi olabildiğince havaya kaldırarak iç kısma doğru hafif eğimliyken deklanşöre basarak:) Fakat bu şekilde zumlayabilmek ve mezar taşlarındaki isimleri okuyabilmek mümkün olamadı.
Calvert ailesinin oturduğu ihtişamlı konak ve bahçeye açılan arka kısmı
Konak, şu an Brad Pitt'in Troia filminde kullanılan atın sergilendiği ve Moorabbin Parkı diye bilinen en merkezi yerde ve denize sıfır imiş. miş'li geçmiş zaman kullandım. Çünkü konak yıkılıp yok edilmiş, arazilerin de büyük bir kısmı kamulaştırılmış.
Calvert ailesi üyeleri
Ailenin en son İngiltere'ye göç etmiş olduğu yaygın bilgiler arasında. Hizmetçileri dahil, mezarlarının Çanakkale'de olduğu ile ilgili bilgiler de mevcut. Ancak nerede olduğu bilgisi net olarak hiçbir yerde yok.
(Bu görseller Çanakkale Kent Müzesi arşivinden)
Şimdi gelelim en heyecanlı kısma
Yaklaşık olarak 170 yıl öncesinin Calvert Ailesi bu mezarlıkta yatıyor efendim. Son çare olarak mezarlığın kapısına geri dönüp parmaklıkların arasından zumladığım görüntüler bunun kanıtı. Sağdaki karede görünen Calvert'ların tek kız kardeşleri Louisa Florence Calvert. Diğer isimleri Calvert soyadları dışında çok net okuyamadım.
Huzurla uyusunlar, diyelim. Toprakları bol olsun... 🙏
* * *
Çanakkalelilerin İngiliz Mezarlığı olarak bildiği, Batılılara ait eski seyahat kitaplarında ise Çanakkale Konsolosluk Mezarlığı olarak adlandırılan Setboyu Caddesi'ndeki bu mezarlık 10 Temmuz 1976 tarih ve 9291 sayılı kararla Çanakkale Konsolosluk Mezarlığı olarak tescil edilmiş.
Buraya kadar geldiyseniz, ilginiz ve sabrınız için teşekkür ederim.
Sevgilerimle...
1. Fotoğraf Kaynak: @nzembassyturkey
New Zealand Embassy, Turkey - Yeni Zelanda Türkiye Büyükelçiliği